Μια σεμνή γιορτή της δημοκρατίας

Το 2013 φτάνει στο τέλος του. Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε περιδίνηση. Για άλλη μια χρονιά ο Έλληνας βρέθηκε στο περιθώριο της πολιτικής, στο περιθώριο των  αποφάσεων που αφορούν την ίδια του την ζωή. Κανείς δεν μας ρωτά, κανείς δεν μας σέβεται. Λογικό είναι, ο σεβασμός δεν προσφέρεται, τον κερδίζεις. Όταν λοιπόν αποφασίσουμε πως οφείλουμε να σεβαστούμε τους εαυτούς μας ίσως κάτι να αλλάξει.

Αλήθεια, τι συνέβη πολιτικά κατά την διάρκεια του 2013 στην μικρή, “κλειδωμένη” στις αφιλόξενες Άλπεις Ελβετία; Τέσσερις ημέρες δημοψηφισμάτων (Μάρτιος, Ιούνιος, Σεπτέμβριος και Νοέμβριος) για 11 θέματα που αφορούν την Ομοσπονδία. Ποιος θα μπορούσε να μετρήσει τα αντίστοιχα δημοψηφίσματα σε επίπεδο κοινοτήτων, δήμων και καντονιών; Μάλλον κανείς. Είναι τόσο πολλά που δεν θα είχε νόημα. Ας δούμε όμως αυτά τα 11 θέματα που αφορούν την Ομοσπονδία. Έξι λαϊκές νομοθετικές πρωτοβουλίες και πέντε ακυρωτικά δημοψηφίσματα. Από αυτά οι Ελβετοί πολίτες δέχτηκαν την μία από τις 6 προτάσεις των συμπολιτών τους και ακύρωσαν επίσης τον έναν από τους πέντε νόμους του Ομοσπονδιακού Κοινοβουλίου που δέχθηκαν “επίθεση” από δημοψήφισμα.

Περισσότερα στοιχεία μπορείτε να βρείτε εδώ.

Τα αποτελέσματα της τελευταίας ημέρας, δηλαδή της προηγούμενης Κυριακής, μπορεί κανείς να δει στα Ελληνικά εδώ. Στο τέλος του κειμένου υπάρχουν links στα Αγγλικά με κάποια γενικά σχόλια για το κάθε ένα από τα θέματα προς ψήφιση.

Ένας καλός φίλος, από την τόσο κοντινή γεωγραφικά, αλλά και τόσο μακρινή πολιτικά, Ελβετία θέλησε να σχολιάσει. Προσωπικά δεν θα μπορούσα να προσθέσω κάτι στα πολύ εύστοχα σχόλια του. Ας τα διαβάσουμε και ας σκεφτούμε το τι μπορούνε να κάνουμε για να έχουμε κάποια στιγμή στο μέλλον και εμείς το δικαίωμα να ορίζουμε τις ζωές μας.

“Eχτές, οι Ελβετοί ψήφισαν σε ομοσπονδιακό επίπεδο για το εάν θα υιοθετήσουν ή όχι δύο νομοθετικές προτάσεις από τους πολίτες. Η πρώτη αφορούσε το πλαφόν που θα περιόριζε τον υψηλότερο μισθό μιας εταιρείας στο 12πλάσιο του κατώτερου μισθού, ενώ η δεύτερη πρότεινε την  εξίσωση της φοροαπαλλαγής που λαμβάνουν τα ζευγάρια που επιλέγουν να κρατήσουν τα παιδιά τους στο σπίτι με τα ζευγάρια που τα στέλνουν σε παιδικό σταθμό. Δυστυχώς, και οι δύο προτάσεις απορρίφθηκαν, η πρώτη με 65% εναντίον της και η δεύτερη με 58.5%. Η συμμετοχή ήταν πάνω από το 50% του εκλογικού σώματος, ποσοστό που για κάποιες άλλες χώρες είναι υψηλότερο από τη συμμετοχή σε γενικές εκλογές.

Ακόμη και αρνητικό όμως το αποτέλεσμα δίνει τροφή για σκέψη και αφορμή για να κατανοηθεί καλύτερα που βρίσκεται η πραγματική ποιότητα της δημοκρατίας και ο σεβασμός που οφείλει να δείχνει στη βούληση των πολιτών.

Προσωπικά, εάν είχα τη δυνατότητα, θα ψήφιζα θετικά και στις δύο προτάσεις με σχεδόν παρόμοιο σκεπτικό: ότι συμβάλουν στην εξομάλυνση των ανισοτήτων μέσα στην κοινωνία. Για το πρώτο είναι σχεδόν αυτονόητο – αν και η «εύλογη» ανισότητα είναι υποκειμενικό ζήτημα – θεωρώ ότι η σχέση 1:12 είναι μια λογική διαφορά εισοδήματος μεταξύ των εταιρικών «ρετιρέ» και των «ισογείων». Όσο για τη δεύτερη πρόταση, θεωρώ ότι είναι άδικη η επιδότηση με φοροαπαλλαγές μιας συγκεκριμένης επιλογής ζωής, δλδ της «νεωτερικής» ευκολίας του παιδ. σταθμού έναντι της «παραδοσιακής» ανατροφής στο σπίτι. Και για τις δύο επιλογές μπορούν να ειπωθούν πολλά, και από τις δύο πλευρές, δεν θα ήθελα όμως να σταθώ σε αυτά αλλά να διατυπώσω κάποιες γενικότερες σκέψεις για το πολίτευμα.

Η Ελβετική Δημοκρατία έχοντας ενσωματώσει το δημοψήφισμα ως κεντρικό στοιχείο του πολιτεύματος, δίνει τη δυνατότητα σε ένα πολίτη με απόψεις σα τη δική μου, να μπορεί να ψηφίσει υπέρ ή κατά και των δύο προτάσεων. Μια «τυπική» αντιπροσωπευτική δημοκρατία όμως δεν θα έδινε το δικαίωμα αυτό. Ακόμη και εάν τα συγκεκριμένα αυτά ζητήματα έμπαιναν [ως υποσημείωση στην καλύτερη περίπτωση] στον πολιτικό διάλογο πριν τις γενικές εκλογές θα ήμουν αναγκασμένος να διαλέξω το πολιτικό πακέτο που θα ικανοποιούσε μόνο μία από τις δύο προτάσεις, καθώς η πρώτη στηρίχτηκε από αριστερές οργανώσεις ενώ η δεύτερη από το δεξιό SVP – Schweizerische Volkspartei. Το δημοψήφισμα δίνει το δικαίωμα στον πολίτη να αποφασίζει απευθείας και άμεσα επάνω στα ζητήματα που θεωρεί σημαντικά, χωρίς να εκχωρεί κάθε 4 χρόνια «λευκή επιταγή» σε μια πολιτική πλατφόρμα προτάσεων που το πιθανότερο είναι ότι με κάποιες θα ταυτίζεται, σε άλλες θα είναι αδιάφορος ή ίσως να διαφωνεί με κάποιες από αυτές.

Εκτός όμως από το ασύγκριτο πλεονέκτημα της άμεσης πρόσβασης στη βούληση των πολιτών, υπάρχει και ένα δεύτερο, πιο ουσιαστικό καθώς αφορά το βάθος του δημοκρατικού πολιτεύματος. Κάθε δημοψήφισμα ανοίγει ένα διάλογο επάνω σεπολύ συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία, εξαναγκάζοντας τους συμμετέχοντες που εκφράζουν διαφορετικές απόψεις, να παρουσιάσουν επιχειρήματα. Δεν είναι εύκολο – μη πω ότι είναι αδύνατο – να υπεκφύγει κάποιος με αοριστολογίες ή, χειρότερα, να μεταφέρει τη συζήτηση αλλού, όπως συμβαίνει στον ασύντακτο, γενικόλογο και χαοτικό διάλογο που διεξάγεται πριν τις γενικές εκλογές. Η ένδεια επιχειρημάτων είναι αμείλικτα εμφανής μπροστά στο συγκεκριμένο.

Ακόμη όμως και μετά το διπλό «όχι», δεν υπάρχουν πραγματικά χαμένοι σ’αυτή τη διαδικασία. Ο δημόσιος διάλογος δεν σφραγίζεται μετά το αποτέλεσμα αλλά συνεχίζεται μέσα στην κοινωνία, συχνά – όπου υπάρχει δυνατότητα – υιοθετούνται οι πιο μετριοπαθείς προτάσεις της μειοψηφίας και σταδιακά όταν ωριμάσουν τελικά οι συνθήκες, μπορεί η ίδια πρόταση ή μια βελτιωμένη εκδοχή της να επανέλθει προς ψήφιση … και ίσως γίνει αποδεκτή. Το ακόμη σημαντικότερο, το θεμελιωδώς ουσιώδες, είναι ότι όσο βαθειά και ειλικρινώς να πιστεύουμε ότι μια πρόταση είναι σωστή, δεν δικαιούμαστε να την επιβάλουμε στην κοινωνία εάν αυτή δεν είναι έτοιμη να τη δεχτεί. Ο «βιασμός» της βούλησης των πολιτών από μίααυτοδιορισμένη πολιτική, πνευματική ή κοινωνική «ελίτ» πουαυτονομιμοποιείται να επιβάλει τις προτιμήσεις της στην κοινωνία είναι ηθικά ανεπίτρεπτος, μεσοπρόθεσμα θα προκαλέσει εντονότερη αντίσταση, κοινωνική ένταση και σταδιακά θα οδηγήσει σε συνεχώς διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ της κοινωνίας και της ελίτ [*].

Ιστορικά έχει αποδειχτεί ότι οι πραγματικά αναγκαίες αλλαγές υιοθετούνται όταν η ίδια η κοινωνία αναγνωρίσει και κατανοήσει την ανάγκη αυτή και επιλέξει ελεύθερα τον τρόπο και τον χρόνο που θα γίνει αυτό. Αυτό είναι Δημοκρατία!

Χρίστος Δαγρές

Βασιλεία, 25 Νοε 2013

[*] Εάν σας έρχεται στο νου μια ηλιόλουστη χώρα του Βαλκανικού Νότου έχετε καταλάβει πολύ καλά τι εννοώ.”